بدان که منتهای شیر دادن فرزند دو سال است، و مشهور میان علما آن است که بدون عذر زیاده از دو سال شیر دادن جایز نیست، مگر آن که آزاری داشته باشد و مضطر باشند و از بیست و یک ماه کمتر ندهند، مگر آن که ضرورتی باشد که دایه به هم نرسد یا قادر بر اجرت او نباشد و مادر شیر نداشته باشد یا آزاری داشته باشد. و جمعی از علما واجب می دانند که مادر به فرزند بخوراند از شیر اولی که به پستان می آید و گفته اند اگر آن شیر را ندهند باقی نمی ماند یا قوّت نمی یابد.

از امیر المؤمنین علیه السلام منقول است: نافع و مبارک ترین شیرها برای فرزند، شیر مادر است. در حدیث دیگر منقول است: امام جعفر صادق علیه السلام دیدند که مادر اسحاق فرزند خود را شیر می دهد، فرمود: ای مادر اسحاق! از یک پستان شیر مده، از هر دو پستان شیر بده که یکی به عوض طعام است و دیگری به عوض آب. و فرمود: هرچه کمتر از بیست و یک ماه شیر می دهند به فرزند، ظلم است برطفل.

در حدیث صحیح دیگرفرمود: دایه گبر شیر ندهد به فرزند شما، و دایه یهودی و نصرانی می توان گرفت، امّا فرزند را به ایشان نباید داد که به خانه خود ببرند و منع می باید کرد ایشان را از خوردن شراب و گوشت خوک و سایر چیزهایی که حرام است در دین مسلمانان و ایشان حلال می دانند.

در احادیث معتبره نهی کرده اند از شیری که از زنا به هم رسیده باشد. در بعضی اخبار وارد شده است که اگر زنا کند و فرزندی به هم رساند، اگر صاحب کنیز حلال کند کنیز خود را و آن مردی را که زنا کرده است، آن شیر را به فرزند می توان داد. و در اخبار نهی وارد شده است از شیر زنی که خودش از زنا به هم رسیده باشد.

حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم نهی فرمود از شیر زن احمق یا زنی که چشمش معیوب باشد زیرا تأثیر می کند در فرزند.

امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: دایه ای بگیرید که به صورت و سیرت نیکو باشد، زیرا که در طفل سرایت می کند و طفل شبیه می شود به دایه در صورت و سیرت.

از حضرت صادق علیه السلام منقول است: فرزند خود را هفت سال بگذار بازی کند و بعد از آن تا هفت سال دیگر سعی کن در تربیت او، اگر نیک شد، دیگر سعی کن و گرنه، امید خیری از او نیست.

در حدیث دیگر فرمود: هفت سال او را بگذار بازی کند، و هفت سال دیگر خط و سواد او را بیاموز، و هفت سال دیگر حلال و حرام خدا را به او بیاموز.

از امیر المؤمنین علیه السلام منقول است: طفل را هفت سال نگاه داری و تربیت بدنش باید کرد، و هفت سال آداب به او می باید آموخت، و هفت سال دیگر خدمتش می باید فرمود، و تا بیست و سه سال قدش بلند می شود، و تا سی و پنج سال عقلش زیاد می شود، و دیگر بعد از آن تجربه ها او را حاصل می شود.

در روایت دیگر وارد شده است: پسران که شش ساله شدند، می باید با یکدیگر در یک لحاف نخوابند.

در روایت دیگر وارد شده است: پسران و دختران که ده ساله شوند، باید رختخواب ایشان را جدا کنند.

و حضرت صادق علیه السلام فرمود: فرزندان خود را زود احادیث به یاد ایشان بدهید که مخالفان، ایشان را گمراه نکنند.

در احادیث معتبره وارده شده است: تأدیب کنید فرزندان خود را برمحبت علی بن ابی طالب علیه السلام. اگر قبول نکنند نظر کنید در امر مادرهایشان، یعنی این علامت فرزند زنا است که قبول محبت امیر المؤمنین علیه السلام نمی کند.

حضرت صادق علیه السلام فرمود: هرکه محبت ما اهل بیت را در دل خود بیابد، مادرش را بسیار دعا کند که با پدرش خیانت نکرده است.

و از حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم منقول است: حق فرزند بر پدر آن است که او را به نام نیکو بخواند و نیکو تأدیب کند و به کسب نیکو او را بدارد.

در حدیث دیگر منقول است: سکونی به خدمت امام جعفر صادق علیه السلام آمد و گفت: من غمگینم. حضرت فرمود: سبب غم تو چیست؟ گفت: خدا به من دختری داده است. فرمود: ای سکونی! زمین او رابرمی دارد و روزی اش بر خداست، و زندگانی می کند به غیر عمر تو، و روزی تو را نمی خورد. پس فرمود: او را چه نام گذشته ای؟ گفت: فاطمه. آن حضرت فرمود: آه آه! و دست بر پیشانی گذاشت و فرمود، رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم فرمود: حق فرزند بر پدر، اگر پسر باشد آن است که مادر نیک برای او بگیرد و نامش را نیک تعیین کند و قرآن به او بیاموزاند و او را ختنه کند و شناگری یاد دهد او را، و اگر دختر باشد مادر نیک برای او قرار دهد و نامش را نیک کند و سوره نور به یاد او دهد و سوره یوسف به او نیاموزاند و در بالا خانه ها جا ندهد و او را زود به خانه شوهر فرستند. پس فرمود: چون فرزند خود را فاطمه نام گذاشته ای او را دشنام مده و نفرین مکن و مزن.

از امیر المؤمنین علیه السلام منقول است که حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: به فرزندان خود بیاموزانید شنا کردن و تیر انداختن را.

و امام موسی کاظم علیه السلام فرمود: شوخی و کج خلقی در طفل در کودکی، علامت آن است که در بزرگی دانا و بردبار خواهد بود.

از حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم مروی است: پدر و مادر را نیز گناه عقوق فرزند می باشد و عاق فرزندان می شوند چنانچه پدر و مادر می شوند، و فرمود: خدا رحم کند پدر و مادری را که یاری کنند فرزندان خود را در نیکی کردن به ایشان.

از حضرت صادق علیه السلام منقول است که حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: خدا رحم کند کسی را که اعانت نماید فرزند خود را بر نیکی او. راوی عرض کرد: چگونه اعانت کند؟ فرمود: کار آسانی که از او به عمل آید قبول کند و کاری که بر او دشوار باشد و نکند از او درگذرد و تکلیف های دشوار به او نکند و سفاهت و تندی به او نکند.

در حدیث دیگر منقول است: شخصی به خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کرد، با که نیکی کنم؟ فرمود: با پدر و مادرت. گفت: ایشان مرده اند. فرمود: با فرزند خود نیکی بکن.

در حدیث دیگر فرمود که حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: دوست دارید اطفال خود را و رحم کنید به ایشان و اگر وعده کنید وفا کنید به آن، زیرا ایشان گمان می کنند که شماروزی می دهید ایشان را.

امام موسی کاظم علیه السلام فرمود: خدا غضب نمی کند برای چیزی مثل آن که غضب برای ظلم بر زنان و طفلان می کند.

در حدیث صحیح از حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم منقول است: هرکه فرزند خود را ببوسد خدا حسنه ای برای او بنویسد، و هرکه فرزند خود را شاد کند خدا او را در قیامت شاد کند، و هرکه قرآن بیاموزاند به فرزند خود، در قیامت پدر و مادر او را بطلبند و دو حلّه به ایشان بپوشانند که از نور آن دو حلّه، روی اهل بهشت روشن شود.

در حدیث دیگر فرمود: شخصی خدمت حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم آمد و گفت: هرگز اطفال خود را نبوسیده ام. چون او رفت، حضرت فرمود: این مرد در نزد من از اهل جهنّم است.

در حدیث دیگر فرمود: هرکه طفلی داشته پاشد باید که با او طفلانه بازی کند.

حضرت صادق علیه السلام فرمود: خدا رحم می کند بر بنده خود، به سبب آن که بسیار دوست دارد فرزند خود را.

در حدیث دیگر مروی است: حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم دیدند شخصی را دو پسر داشت و یک پسر را نبوسید و دیگری را بوسید، حضرت فرمود: چرا هر دو را مثل هم مهربانی نکردی؟ و بدان که بهتر آن است که در میان فرزندان زیادتی قرار ندهی، مگرآن که یکی عالم تر و صالح تر باشد و به این سبب او را زیادتی دهی.

در حدیث معتبر از امام جعفر صادق علیه السلام منقول است: چون پسر سه ساله شود به او می گویند که هفت مرتبه بگو: لا اِلهَ اِلّا اللَّهُ، و چون سه سال و هفت ماه و بیست روز از عمرش بگذرد، به او می گویند که هفت مرتبه بگوید: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ. پس چهار سالش تمام شود، به او می گویند که هفت مرتبه بگوید: صَلَّیَ اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، پس چون پنج سالش تمام شود او را وا می دارند که خدا را سجده کند، پس چون شش سالش تمام شود، نماز به او می آموزند و او را به نماز امر می کنند، و چون هفت سالش تمام شود وضو را به او می آموزند و امر به نماز می کنند او را. و چون نه سالش تمام شود وضو و نماز را خوب به او می آموزند و بر ترک وضو و نماز می زنند، پس چون وضو و نماز را یاد گرفت، خدا پدر و مادرش را بیامرزد.

در روایت دیگر منقول است: امیر المؤمنین علیه السلام نهی فرمود از آن که حربه آهن به اطفال بپوشانند یا به دست ایشان بدهند.

در حدیث معتبر دیگر فرمود: چربی و کثافت دست و روی اطفال را در شب پیش از خواب بشویید که شیطان می آید و ایشان را بو می کند و در خواب می ترسند و ملائکه نویسندگان اعمال، متاذی می شوند.

از حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم منقول است: هرکه به بازار رود و تحفه ای بخرد و بردارد و برای عیال خود به خانه آورد، چنان است که تصدقی برای جمعی از فقرا برداشته و برایشان رسانیده است و باید که اوّل به دختران بدهد پیش از پسران، به درستی که هرکه دختری را خوشحال کند، چنان است که بنده ای از فرزندان اسمعیل را آزاد کرده است، و کسی که دیده پسری را روشن کند و او را شاد گرداند چنان است که، از ترس خدا گریسته باشد، و هرکه از ترس خدا بگرید، خدا او را داخل بهشت گرداند.

از امام جعفر صادق علیه السلام منقول است: به اطفال خود بخورانید قاووت که گوشت در بدن ایشان می رویاند و استخوان ایشان را محکم می کند.

در حدیث دیگر فرمود: انار بخورانید برایشان که زودتر به حد جوانی و قوت می رساند. در کتاب طبّ الأئمّه علیهم السلام از امیر المؤمنین علیه السلام روایت کرده است: اگر طفلی گریه بسیار کند، یا زنی در خواب ترسد، یا کسی از دردی، بیداری بر او مستولی شود، این آیه را بخواند: «فَضَرَبْنا عَلی آذانِهِمْ فِی الکَهْفِ سِنِینَ عَدَداً، ثُمَّ بَعَثْناهُمْ لِنَعْلَمَ اَیُّ الحِزْبَیْنِ اَحْصی لِمالَبِثُوا اَمَداً» [کهف / آیه 12 - 11].

وارد شده است: دختری که شش ساله شود، مرد نامحرم او را نبوسد و بر دامن ننشاند.

در حدیث دیگر منقول است: امام رضاعلیه السلام در مجلسی بودند، دختری را به مجلس آوردند، مردم می‌بوسیدند و در دامن می نشانیدند و چون نوبت به حضرت رسید، پرسید: چند سال دارد؟ گفتند: پنج سال. حضرت او را دور کرد و نبوسید و به دامن ننشانید.

در حدیث دیگر وارد شده است: دختری که شش سالش تمام شود، مادر او را برهنه در پهلوی خود نخواباند، که به منزله زنا است.

در حدیث دیگر وارد شده است: دختری که شش ساله شد، پسران او را نبوسند، و پسر که از هفت سال بگذرد، زنان را نبوسد.

در احادیث معتبره وارد شده است: ملعون است کسی که عیال خود را ضایع گذارد و خرج ایشان را ندهد، یعنی باقدرت.

امام موسی کاظم علیه السلام فرمود: عیال آدمی اسیران اویند، پس کسی که خدا نعمتی به او کرامت کند بر اسیران خود توسعه کند، اگر نکند به زودی آن نعمت از او زایل شود.

حضرت صادق علیه السلام فرمود: هرکه خرج دو دختر یا دو خواهر یا دو خاله یا دو عمه را بدهد، حاجب او باشند از آتش جهنّم.

حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: در بهشت درجه ای هست که به آن درجه نمی رسد مگر سه کس: امام عادل، و کسی که احسان به خویشان کند، و صاحب عیالی که بر خرج عیال و آزار ایشان صبر کند.

از حضرت صادق علیه السلام منقول است: پنج کس اند که نفقه دادن ایشان واجب است: فرزند و پدر و مادر و زن و بنده. و فرزند شامل فرزند فرزندان هم هست هر چند پایین روند، و پدر و مادر شامل جد وجده پدری و مادری هست هر چند بالا روند.

برگرفته از کتاب حلیه المتقین علامه مجلسی ره