یاأباذر الکلمه الطیبه صدقه، و کل خطوه تخطوها الی الصلوه صدقه.
یا أباذر من أجاب داعی الله و أحسن عماره مساجد الله، کان ثوابه من الله الجنه. فقلت: بأبی أنت و أمی یا رسول الله کیف نعمر مساجد الله؟ قال: لا ترفع فیها الأصوات، و لا یخاض فیها بالباطل، و لا یشتری فیها و لا یباع. و اترک اللغو ما دمت فیها. فان لم تفعل فلا تلومن یوم القیامه الا نفسک.
یا أباذر ان الله تعالی یعطیک ما دمت جالسا فی المسجد بکل نفس تتنفس فیه درجه فی الجنه، و تصلی علیک الملائکه و تکتب لک بکل نفس تنفست فیه عشر حسنات، و تمحی عنک عشر سیئات.
یا أباذر أتعلم فی أی شی ء أنزلت هذه الأیه: اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوا الله لعلکم تفلحون؟ قلت: لا؛ فداک أبی و أمی. قال: فی انتظار الصلوه خلف الصلوه.
یا أباذر اسباغ الوضوء فی المکاره من الکفارات، و کثره الاختلاف الی المسجد. فذلکم الرباط.
یا أباذر یقول الله تبارک و تعالی: ان أحب العباد الی المتحابون بحلالی المتعلقه قلوبهم بالمساجد، و المستغفرون بالأسحار. أولئک اذا أردت بأهل الأرض عقوبه ذکرتهم، فصرفت العقوبه عنهم.
یا أباذر کل جلوس فی المسجد لغو الا ثلاثه: قرائه مصل، أو ذکر الله، أو سائل عن علم.
ای ابوذر کلمه باکیزه و نیکو صدقه است. (یعنی سخنی که بگویی و به سبب آن نفعی به مؤمنی برسد ثواب تصدق دارد. یا سخن خوب هرچه باشد از قرآن و ادعیه و اذکار و حکم و معارف همه صدقه اسث).
زیرا که چنانچه سابق دانستی صدقه هر نعمتی آن است که آن را در راه رضای حق تعالی صرف نمایید. پس صدقه زبان آن است که سخنی چند از آن صادر شود که موجب خشنودی حق تعالی گردد، و صدقه علم آن است که آن را به طالبانش بذل کنند، و صدقه پا آن است که در راه قرب خدا سعی نمایند. چنانچه بعد از این فرمود که: [و] هر گامی که به سوی نماز جماعت کردن در مساجد (یا: مطلق نماز) برمی داری صدقه ای است.
ای ابوذر هر که اجابت نماید داعی خدا را (یعنی مؤذن را که از جانب خدا مردم را به نماز می خواند) و نیکو آبادان کند و معمور گرداند مساجد الهی را، ثوابش از جانب خدا بهشت است.
ابوذر گفت: پدر و مادرم فدای تو باد یا رسول الله! چگونه آبادان کنیم مساجد الهی را؟
فرمود که: صدا در مسجدها بلند نکنند، و مشغول سخن لغو و باطل نشوند، و چیزی نخرند و نفروشند. و ترک نما سخن لغو و بیفایده را مادام که در مسجدی. و اگر چنین بکنی، در قیامت ملامت نخواهی کرد مگرخود را.
ای ابوذر به درستی که مادام که در مسجد نشسته ای حق تعالی به هر نفسی که می کشی درجه ای در بهشت به تو عطا می فرماید، و بر تو صلوات می فرستند ملائکه، و طلب رحمت از برای تو می نمایند، و به هر نفسی که در مسجد می کشی ده حسنه در نامه عملت ثبت می کنند و ده گناه محو می نمایند.
ای ابوذر می دانی که این آیه در چه چیز نازل شده است: اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوا الله لعلکم تفلحون (که ترجمه اش به قول اکثر مفسران آن است که): ای گروه مؤمنان صبر کنید (بر مشقت طاعات، و بر آنچه به شما می‌رسد از سختیهای دنیا) و شکیبایی ورزید (بر شداید حرب با دشمنان دین یا با نفس و شیطان) و قدم استوار دارید. (در میدان محاربه) و ساخته و مهیا و آماده باشید (در سرحدها برای دفع دشمنان دین از مسلمانان). و بترسید از خدا و ببرهیزید از معاصی، شاید که رستگار شوید.؟
ابوذر گفت که: نمی دانم - پدر و مادرم فدای تو باد!
فرمود که: این آیه در باب انتظار کشیدن نماز بعد از نماز نازل شده است. (یعنی کسی که از نماز ظهر مثلا فارغ شود و در مسجد بماند و مشغول تعقیب و یاد خدا باشد تا وقت فضیلت نماز دیگر داخل شود و آن را به جماعت به جا آورد و در میان این دو نماز مشغول کار دنیا نشود، صبر کرده است بر مشقت طاعت، و قدم استوار کرده است در معارضه نفس و شیطان، و خود را مربوط ساخته و بسته است بر عبادت الهی، و انتظار برده که در نماز دیگر با نفس و شیطان بار دیگر مجادله نماید. و مهیای محاربه ایشان بوده است و در کمین شیطان بوده که در حصار ایمانش رخنه ای نکند. و همچنین در مابین نماز عصر و شام، و مابین نماز شام و خفتن و سایر نمازها، اگر کسی را شغل ضروری نبوده باشد. و ممکن است که مراد حضرت این باشد که شامل این عمل نیز هست، گو شامل جهاد با دشمنان ظاهر نیز بوده باشد. و ممکن است که آیه در خصوص این امر نازل شده باشد.)
ای ابوذر وضو را کامل و تمام باشرایط و آداب و سنتیها به جا آوردن در سختیها و هواهای سرد، از کفارات است که موجب کفاره گناهان می گردد. و بسیار به مسجدها رفتن و ملازم مساجد بودن رباط است که حق تعالی در این آیه به آن امر فرموده است.
ای ابوذر حق تعالی می فرماید که: به درستی که محبوبترین بندگان به سوی من گروهی اند که بایکدیگر دوستی می کنند به مال حلالی که من به ایشان داده ام، و دلهای ایشان بسته است به مسجدها، و از گناهان خود استغفار می نمایند در سحرها. این جماعت اند که هرگاه که اراده می نمایم که به اهل زمین عذابی بفرستم، به برکت ایشان عقوبت خود را از اهل زمین باز می دارم.
ای ابوذر هر نشستنی و بودنی در مسجد لغو و بیفایده است مگر برای سه چیز: نمازگزارنده ای که در نماز خدا قرائت قرآن کند، یا کسی که به یاد خدا مشغول باشد، یا کسی که علم و مسائل دین خود را از علما سؤال نماید.
بدان که هر یک از مضامین مذکوره، در احادیث بسیار منقول است. و بعضی سابقا مذکور شد در ضمن بیان فضل مساجد و غیر آن.
و باید دانست که ممکنات محتاج به مکان را یک خانه و یک بارگاه و یک درگاه و یک تخت و یک کرسی می باشد. اما خداوند بی نیاز چون در مکان نیست و نسبت همه مکانها به او مساوی است، برای طالبن عبادت و معرفت و قرب خویش بارگاهها و منظره ها و جلوه گاهها مقرر فرموده، چنانچه بلاتشبیه پادشاهان را عرشی می پاشد که جلوه بزرگی و کمال خود را برای مردم بر آن عرش کنند.
خداوند ذوالجلال را عرشها هسث، و در هیچ یک نیست، و به هیچ یک محتاج نیست. یک عرش او جمیع ممکنات است که مستقر قدرت و عظمت اویند، و در هر ذره از ذرات ممکنات که نظر می کنی صفات کمالش بر تو جلوه ها می کند. اثر قدرتش در آن ظاهر، و اثر علم و حکمتش باهر، و اثر لطف و رحمتش در آن هویداست، نه به آن معنی باطلی که آن ملحد می گوید که: با همه چیز یکی است و همه چیز اوست تعالی شأنه عما یقولون.
بلکه آثار صفات کمالیه خود را در همه چیز ظاهر گردانیده، و در هر چیز که نظر می کنی چندین هزار از آثار قدرت و علم و لطف و رحمت او مشاهده می نمایی.
و از این عرشها یک عرش که از همه بزرگتر است و آثار قدرت او در آن بیشتر است، آن را عرش عظیم و اعظم فرموده، و دوستان خاص خود را به مشاهده آن عرش برده.
و اگرنه، نسبت او به آن عرش و زمین و آسمان و دریا و صحرا یکی است.
و یک عرش دیگر، عرش محبت و معرفت اوست، یعنی دلهای دوستان و مقربانش؛ که آن دلها را برگزیده و مستقر بارگاه عظمت و جلال و محبت و معرفت صفات کمال و جمال خود گردانیده. چنانچه منقول است که: دل مؤمن عرش خداوند رحمان است.
دیگر برای طالبان عبادت و قرب خویش، بارگاهها مقرر فرموده، و آن بارگاهها را مهبط فیضهای بینهایت و رحمتهای بی اندازه خود گردانیده. بارگاه اعظمش عرش اعلاست که خاص الخاص خود را به آن بارگاه راه داده.
و در زمین بارگاهها مقرر فرمود، و به سان بارگاه ناقصان و عاجزان به طلا و نقره و یاقوت و مروارید نیاراسته زیرا که حسن ذاتی را آرایشی نمی باید. این زشتهای معیوب، خود را به زیورهای دنی می آرایند، و جندان که بیشتر می آرایند عیب و قباحتشان بیشتر ظاهر می شود.
ولیکن قادر ذوالجلال، سنگ سیاهی چند را بر روی یکدیگر می گذارد و صدهزار نور معنوی در آن سیاهی سنگها از فیوض نامتناهی تعبیه می فرماید و عالمیان را از اطراف و جوانب به درگاه خود می خواند. می روند و رو بر آن سنگ و خاک می مالند و از آن نورهای معنوی بهره های نامتناهی می برند. اگر خانه کعبه را از یک دانه یاقوت می ساخت مردم به سیر یاقوت می رفتند نه به فرمان حی لایموت، و بزرگواری و نفاذ حکمش ظاهر نمی شد.
بعد از آن، بارگاهها به سان بارگاه خود، بی ساخته و کم زینت، برای مقربان خاص خود مقرر فرموده و از نور جلال خود چندان در آنجا جلوه داده که پادشاهان با شوکت و نَخوت چون به آن آستانها می رسند بی اختیار بر خاک می افتند و جبین را فرش آن زمین می کنند. و کسی را که اندک بصیرتی باشد می داند که به عوض طلا و مروارید و یاقوت بر آن در و دیوارها چه نورها و فیضهای روحانی به کار رفته که دیده عقلها را خیره می کند.
دیگر از بارگاههای قربش، مساجد است که آنها را محل قرب و فیض خود گردانیده و ان بیوتی فی الارض المساجد در شأن آنها فرموده، و بر روی بوریاهای کهنه آنها برای دوستان خود که دیده بصیرتشان را جلا داده فرشهای زراندود عزت و مکرمت بر روی خز و پرنیان لطف و مرحمت گسترده و در شبهای تار مشعلهای نور و هدایت در محرابهای عبادت برای ایشان افروخته است، و دلهای ایشان را جنان مایل به آن مکان عالی شان گردانیده است که یک تار بوریای کهنه آن را به ملک قیصر و خاقان نمی فروشند و اگر به ضرورتی زمانی دور می شوند، مانند ماهی که از آب جدا شده باشد، قرار نمی گیرند تا باز خود را به آن محل انس و راحت رسانند.
و از جمله فواید عظیمه مساجد، اجتماع و ملاقات برادران مؤمن است که با یکدیگر ملاقات می نمایند، و از فواید یکدیگر بهره مند می شوند، و در سلوک راه بندگی معین یکدیگر می گردند، و در نماز به برکت یکدیگر به فضیلت جماعت فایز می شوند.
و نمازها را به جماعت ادا نمودن از سنتهای مؤکد حضرت سید المرسلین صلیالله علیه و آله است، و بر آن فواید بی غایت مترتب می شود، و به قبول اقرب است. زیرا که ظاهر است که اگر شخصی تنها به درگاه پادشاهی رود حاجتش به حصول آن قدر نزدیک نیست که با جمعی کثیر برود. و این نیز معلوم است که دأب بزرگان نیست که چند کس که با یکدیگر به درگاه ایشان روند و عمل یکی شایسته باشد، عمل او را قبول کنند و دیگران را محروم برگردانند.
و ایضا چنانچه آدمی در نمازی یا کاری که به تنهایی کند، به گوش و چشم و زبان و سایر اعضا و جوارح احتیاج دارد، و از هر یک کاری می آید که از عضو دیگر نمی آید، و از مجموع اینها مطلوب به عمل می آید، همچنیندر مین افراد انسان، کامل من جمیع الوجوه نایاب است. پس جمعی که در یک جا مجتمع می شوند یکی علم دارد، و یکی پرهیزکاری دارد، و یکی رقت دارد، و یکی شکستگی دارد، و یکی حضور قلب دارد، و همچنین سایر صفات. چون همه با هم در عبادت شریک شدند و عمل خود را یکی کردند، معجون تام الاجزایی به هم می رسد که خاصیت آن قبول و استجابت دعا و قرب و سایر فواید عظیمه است.
و ایضا به تجربه و اخبار معلوم است که این شرکت موجب کسب کمالات از یکدیگر می شود و دلها را به یکدیگر راهی به هم می رسد. چنانچه به تجربه ظاهر شده است که اگر یک صاحب رقتی در میان جماعتی که با یکدیگر نماز کنند باشد همه را به رقت می آورد.
و یک فایده دیگر آن است که این جمعیت، لشکر صف بسته آراسته اند در برابر شیطان و لشکرهای او، که جرئت نمی کنند که بر ایشان مسلط شوند.
چنانچه وارد شده است که: رخنه ای در میان صفها مگذارید که شیطان جا می کند.
و ایضا مروی است که: جدا از صف تنها مایستید که گرگ، گوسفند از گله جدا مانده را می خورد.
و فواید نماز جماعت بینهایت است و به ذکر آنها سخن به طول می کشد. در این باب به ذکر چند حدیث در فضیلت جماعت و تعقیب اکتفا می نماییم:
به سند معتبر از حضرت رسول صلیالله علیه و آله منقول است که: صفوف امت من در زمین مانند صفهای ملائکه است در آسمان. و یک رکعت نماز جماعت برابر است با بیست و چهار رکعت که هر رکعتی نزد حق تعالی محبوبتر باشد از عبادت چهل سال. و در روزی که حق تعالی اولین و آخرین را برای حساب جمع نماید، هر که قدم به سوی جماعت برداشته باشد خدا هولهای قیامت را براو آسان کند و او را به بهشت رساند.
و در حدیث دیگر فرمود که: هر که نماز صبح را به جماعت بگزارد و بنشیند به تعقیب و مشغول ذکر الهی باشد تا آفتاب طالع شود، حق تعالی در جنت الفردوس هفتاد درجه به او کرامت فرماید که از هر درجه ای هفتاد سال راه باشد به دویدن اسب فربه تندرو. و هر که نماز ظهر را با جماعت به جا آورد حق تعالی در جنت عدن پنجاه درجه به او عطا فرماید که از هر درجه ای تا درجه ای پنجاه سال راه باشد به دویدن اسب تندرو. و هر که نماز عصر را با جماعت بکند چنان باشد که هشت نفر از فرزندان اسماعیل را از بندگی آزاد کرده باشد. و کسی که نماز شام را به جماعت بکند ثواب یک حج مَبرور و یک عمره مقبول برای او نوشته شود. و هر که نماز خفتن را به جماعت بکند ثواب عبادت شب قدر به او عطا فرمایند.
و در حدیث دیگر منقول است که به صحابه فرمود که: می خواهید شما را دلالت کنم برعملی که کفاره گناهان شما باشد و به سبب آن حق تعالی حسنات شما را زیاده گرداند؟
گفتند: بلی یا رسول الله. فرمود که: وضو را کامل ساختن با دشواری و شدت، و بسیار گام برداشتن به سوی مسجدها، و انتظار کشیدن نماز بعد از نماز. و هر که از شما از خانه خود با وضو بیرون آید، و نماز را در مسجد بامسلمانان به جماعث ادا نماید، و بنشیند و انتظار نماز دیگر ببرد، ملائکه از برای او دعا کنند که: خداوندا او را بیامرز. خداوندا او را رحم کن و بر او رحمت فرست.
و در حدیث معتبر دیگر فرمود که: هر که پیشنمازی جماعتی بکند به رخصت ایشان، و راضی به امامت او باشند، و در حاضر شدن به نماز رعایت اعتدال نماید، و نماز نیکو موافق حال ایشان به جا آورد، حق تعالی مثل ثواب آن جماعت به او عطا فرماید بی آن که از ثواب ایشان چیزی کم شود. و هر که به پای خود به سوی مسجدی برود برای نماز جماعت، به هر گامی که بردارد هفتادهزار حسنه در نامه عملش بنویسند، و هفتادهزار درجه برایش بلند کنند، و اگر بر این عمل باشد که بمیرد حق تعالی هفتاد هزار ملک بر او موکل فرماید که در قبر او را عیادت کنند، و در تنهایی قبر مونس او باشند، و از برای او استغفار نمایند تا از قبرش مبعوث شود.
و حضرت امیر المؤمنین صلوات الله علیه را وصیت فرمود که: سه چیز است که باعث رفع درجات می شوند: کامل ساختن وضو در هوای سرد، و انتظار کشیدن نماز بعد از نماز، و در شب و روز قدم برداشتن به جهت نمازهای جماعت.
و به سند معتبر از حضرت صادق صلوات الله علیه منقول است که: حضرت رسول صلی الله علیه و آله شرط نمود بر همسایگان مسجد که به نماز جماعت حاضر شوند. و فرمود که: جمعی که به نماز جماعت حاضر نمی شوند، یا این عمل را ترک کنند یا امر می کنم مؤذن را که اذان و اقامه بکوید و حضرت امیر المؤمنین را می فرستم که هر که به نماز حاضر نشده باشد خانه های ایشان را بسوزاند با ایشان.
و در حدیث دیگر فرمود که: حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود که: هر که اذان جماعت را بشنود در مسجد، و بی عذری از مسجد به در رود، او منافق است مگر آن که اراده برگشتن داشته باشد.
و به سند معتبر از حضرت جعفر بن محمد صلوات الله علیه مروی است که: هر که نمازهای پنجگانه را با جماعت ادا نماید شما گمان نیک به او ببرید و شهادت او را قبول نمایید.
و در حدیث دیگر فرمود که: هر که نماز صبح و خفتن را با جماعت بکند، پس در امان خداست؛ و هر که بر او ظلم کند چنان است که بر خدا ظلم کرده است؛ و هر که پیمان او را بشکند پیمان خدا را شکسته است.
و به سند معتبر منقول است که: نماز جماعت برابر بیست و پنج نماز تنهاست.
و به سند معتبر از حضرت امیر المؤمنین صلوات الله علیه منقول است که: کسی که انتظار نماز کشد بعد از نماز، او از جمله زایران خداست و بر خدا لازم است که زایر خود را گرامی دارد و آنچه از او بطلبد عطا فرماید.
و فرمود که: طلب روزی نمایید در مابین طلوع صبح و طلوع آفتاب که آن تأثیرش در روزی زیاده از سفرها کردن است برای تجارت.
و به سند معتبر از حضرت رسول صلی الله علیه و آله منقول است که: حق سبحانه و تعالی می فرماید که: ای فرزند آدم مرا یاد کن بعد از نماز صبح یک ساعث، و بعد از نماز عصر یک ساعث، تا من مهمات تو را کفایت کنم و حاجات تو را برآورم.
و در حدیث دیگر فرمود که: هر که بعد از نماز صبح در جای نماز خود بنشیند و به یاد خدا مشغول باشد تا آفتاب برآید حق تعالی او را از آتش جهنم مستور گرداند. و در حدیث دیگر فرمود که: ثواب حج بیت الله الحرام به او کرامت فرماید و گناهانش را بیامرزد.
و به سند معتبر از حضرت صادق صلوات الله علیه منقول است که: حق تعالی نمازهای پنجگانه را در بهترین ساعتها بر شما واجب گردانیده است. پس بر شما باد به دعا کردن بعد از نمازها.
و از حضرت امیر المؤمنین صلوات الله علیه منقول است که: تعقیب خواندن بعد از نماز صبح و نماز عصر موجب زیادتی روزی است.
و از حضرت رسول صلی الله علیه و آله مروی است که: آدمی را بعد از هر نماز البته یک دعای مستجاب هست.
بدان که احادیث در فضیلت تعقیب بسیار است، و تعقیبات مخصوص از حضرت رسول و اهل بیت صلوات الله علیهم بسیار وارد شده است. باید که آنها را تحصیل نمایند و بر آنها مداومت کنند. و کسی که آنها را نیابد قرآن خواندن و هر ذکری که داند خواندن، ثواب تعقیب دارد، و به هر لغتی که داند، حاجات و مطالب خود را از خدا بطلبد بعد از نمازها.
برگرفته از کتاب عین الحیات علامه مجلسی ره
