معرفى اجمالى
آسمان و جهان، ترجمه کتاب السماء و العالم جلد چهاردهم بحارالانوار، تألیف علامه محمدباقر مجلسى است كه در سال 1351ش توسط محمد باقر كوه كمره‌اى، به زبان فارسى شرح و ترجمه شده است. محور مطالب بيشتر معارف عمومى راجع به زمين وآسمان و آنچه در آنها از كلام گوهر بار معصومين (ع) و بيانات و تفاسير دانشمندان علوم مختلف است. ترجمه کتاب لفظ به لفظ بوده با اضافات و تشريحاتى كه مترجم آورده‌اند.
ساختار
کتاب حاضر؛ شامل 10 جلد است كه به اختصار ابواب آن را بيان مى‌كنيم:
جلد اول: شامل مقدمه مؤلف و ابواب كليات احوال جهان و آن چه به اوضاع آسمان مربوط است.
جلد دوم: ادامه ابواب كليات احوال جهان و ابواب ازمنه، انواع آن، سعد و نحس آن و احوال ديگر آن.
جلد سوم: ادامه ابواب ازمنه، انواع آن...، ابواب فرشتگان صفات و شئون و اطوار آنها، ابواب عناصر و كائنات فضا، معادن، كوه‌ها، نهرها، شهرها و اقاليم.
جلد چهارم: ادامه ابواب عناصر و كائنات...، ابواب آدمى، روح، بدن، اجزاء بدن، قواى روح و تن احوال روح و تن.
جلد پنجم: ادامه ابواب آدمى، روح، بدن...
جلد ششم: ادامه ابواب آدمى روح و بدن، اجزاء قواى روح و تن احوال روح و تن، ابواب طب، درمان بيمارى‌ها، خواص داروها، ابواب داروها و خواص آنها.
جلد هفتم: ابواب تاثير جادو چشم و حقيقت فرشته و جن
جلد هشتم: ابواب حيوان، اصناف، احوال و احكام آن، ابواب جانوران اهلى ابواب وحوش،...
جلد نهم: ابواب صيد و ذبائح و كدام حيوان حلال است و كدام حرام و ساير مطالب، ابواب گياهان.
جلد دهم: ادامه ابواب گياهان، ابواب سبزى‌ها، ابواب خواركى‌هاى كه از حبوب سازند، شيرينى‌ها و ترشى‌ها، اداب خوردن و آنچه بدان پيوندد، نوشابه‌اى حلال و حرام و آداب نوشيدن، نوشابه‌ها و ظرف‌هاى حرام.
گزارش محتوا
کتاب؛ مشتمل بر نكات و ويژگى‌هايى ارزنده است و ايشان براى توضيح هر موضوعى ابتدا روايت راجع به آن موضوع را نقل كرده و فقط به جلو و صفحه کتابى كه روايت از آن نقل گرديده، بدون ذكر سلسله سند اشاره دارند. سپس بياناتى دارند كه توضيحات راجع به مصمون روايت است كه البته در خود اين توضيحات نيز از مضامين برحى روايات معصومين (ع) و اقوال علماء استمداد شده است، هر جا نياز شده، مباحثى را تحت عنوان فوائد سودمند آورده‌اند كه اشاره به برخى اطلاعات تخصصى و عمومى و تحقيقات علمى دارد و برخى اقوال نيز در آنها ايراد و رد شده و سپس به قول صحيح و تحقيق شده، اشاره گرديده است. در بعضى روايت كه با خواندن آن در ذهن خواننده پرسشى در مورد علت فرمايش امام(ع) ايجاد شده، ايشان سعى كرده‌اند علت فرمايش امام(ع) را بياورند؛ مثل اين كه چون مساله مخالف اصول اعتقادى است، حضرت چنين تعبيرى آورده‌اند، از ديگر ويژگى‌هاى کتاب مى‌توان به موارد زير اشاره كرد:
- استمداد به اقوال علماء و صاحبان كتب لغت و هر از گاهى نقد آن اقوال بدون ذكر صاحب قول يا پذيرفتن برخى اقوال از روى تسامح و سپس نقد آن با بيان احتمالات و اقوال در يك عبارت كه مفسرين نقل كرده‌اند.
- آوردن مطالبى تحت عنوان خلاصه‌اى است كه ايشان ابتدا گاهى بحث ادبى موضوعى كرده، بعد بحث لغوى سپس نقل اقوال علماء و بررسى كردن اجمالى و نتيجه‌گيرى كلى چند باب گذشته و ارائه نظريه خودشان در مورد موضوعات مطرح شده و در پايان هم تتمه‌اى دارند كه شامل فوائد سودمندى است كه آن هم در حقيقت خلاصه و چكيده بحث و ايراد نتيجه صحيح است.
- ارئه مباحث با سير منطقى و مستدل با بيان مسائل كليدى در هر بحثى كه در فهم مسائلى نقش بسزايى دارند با گستردگى و جامعيت مباحث مطرح شده، به همراه بررسى عقلى بسيارى از مسائل و تطبيق آنها با مضامين روايات ذكر موضوعاتى كه مورد اتفاق همگان است و رد اقوالى كه نتيجه آنها تناقضات عقلى و نقلى است، با استمداد از مباحث علمى از علوم معارفى و عقايدى و ساير علوم؛ از جمله اختر شناسى، فيزيك، علم لغت، گياه شناسى، زيست شناسى، علم طب و...
- چنين روايات براى براى يك موضوع مطابق مضمون روايت است كه هر كدام به محور موضوع بحث نزديك هستند، زودتر و هر كدام با موضوع فاصله بيشترى دارد، در آخر آمده است.
- توضيح روايت طبق اختلاف در نسخ در جايى كه اختلاف در نسخه موجب اختلاف در تفسير و معنى شده است، اشاره به رواياتى كه مضمون آنها با سائر روايات نمى‌سازد وجوه ضعف روايات به خاطر مضمون آنها كه ممكن است، مخالف عقل و نقل باشد يا ضعف در سلسله سندشان است يا روات مورد اعتماد نيستند يا اين كه خللى در روايت باشد، چيزى كم يا اضافه شده، به همراه تفسير بعضى الفاظ موجود در روايت. در برخى موارد هم كه مضمون روايت منطبق بر علم جديد نيست، ايشان اين مطلب را متذكر مى‌شوند كه مضمون روايت متناسب اصطلاحات قدما و اهل کتاب است؛ مثلا ج 3 ص 3 در اشاره به قول ابوريحان گاهى نيز صرفا معنى مستدرك و استظهار شده، توسط مصنف از متن روايت آورده شده است.
- ذكر برخى داستان‌ها و مستندات تاريخى و توضيحاتى راجع به آنها و استفاده علمى از آنها، استناد به تواريخ متواتره، اشاره به برخى از عقائد سائر فرق مثل شافعى، بيهقى و... به حسب نياز بحث مورد نظر، تنقيح و شفاف سازى برخى مباحث تاريخى.
- وارد بحث فقهى شدنى در بعضى مسائل؛ مثل بحث كليات حلال و حرام از خوردنى‌ها و نوشيدنى‌ها و آوردن آيات و روايات مستندات فقهى و اشاره به مباحث و اختلافات مس كشيدن، كه در تفاسير اين مستندات آورده شده به همراه قول صحيح و نظريه خودشان و رفع تناقض و جمع بين برخى روايات و توضيح برخى لغات و اصطلاحات كه در متن آيات و روايات آمده است، اشاره به علل الاحكام، بحث‌هاى ادبى راجع به بعضى كلمات ايراد مباحث تجزيه و تركيبى در بعض مباحث.
- آوردن برخى اشعار كه مضامين علمى دارند، اشاره به يك سرى روايات حاوى آداب و سنن وارد در شريعت اسلام به تناسب موضوعات مطرح شد.
- ذكر شبهات و پرسش‌هايى كه شده يا طبق فرض بايد مى‌شد و جواب آنها با استناد به آيات الهى، تفسير آن آيات از مفسرين كه راجع به موضوعات مطرح شده، مباحث را مطرح كرده‌اند.
