مقبره علاّمه مجلسى و مدفونين در آن

مقبره علاّمه مجلسى در بقعه مجاور مسجد جامع عتيق است و مدفونين در آن عبارت اند از:

۱ ـ شيخ شمس الدين محمّد كه بر لوح قبرش كه از مرمر و بر ديوار ايستاده و منصوب است چنين منقور است:
قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : «المؤمن حيٌّ في الدارين» صدق رسول اللّه وفات المرحوم المغفور المبرور السعيد خادم الفقراء مولانا شيخ شمس الدين محمّد معرّف اصفهاني ـ طاب ثراه ـ وجعل الجنّة مثواه في سادس شهر شعبان المعظّم سنه ستّ ثلاثين و تسعمائة الهجرية المصطفويّة صلى الله عليه و آله :
۰ سعديا مرد نكونام نميرد هرگز
مرده آن است كه نامش به نكويى نبرند ۰
و بر حاشيه لوح منقور است :
اللّهمّ صلّ على سيّدنا ونبيّنا محمّدالمصطفى ومولانا ومقتداناوهاديناعليّالمرتضى وسيّدة نساءالعالمين فاطمه الزهراء و أمّ المؤمنين خديجة الكبرى والامام الرضيّ الحسن والامام الحسين الشهيد بكربلا (1) والامام زين العابدين عليّ والامام محمّد الباقر والامام جعفر الصادق والامام موسى الكاظم والامام عليّ بن موسى الرضا والامام محمّد التقي والإمام علي النّقي والامام الحسن العسكريّ والامام محمّد المهديّ صاحب الزمان

۲ـ ملاّ محمّد تقى مجلسى . (2) در بقعه او مكتوب است:
هو الحيّ الذي لا يموت
۰ چون محمّد تقى زفيض ازل
شد به دانش سرآمد عالم ۰
۰ بر سپهر كمال همچو مسيح
كرد احياى علم و دين از دم ۰
۰ روضة المتّقين پر فيضش
كرده گلزار علم را خرّم ۰
۰ عالِم سنّت و كتاب كه بود
متشابه ز رأى او محكم ۰
۰ فيض عامش رسد بخلق خدا
همچو خورشيد در همه عالم ۰
۰ همچو شاخى كه خَم شود از بار
گشت از بار علم ، قدّش خم ۰
۰ از جهان خاطرش چو گشت ملول
كرد پرواز تا به باغ ارِم ۰
۰ معنى معرفت نماند به لفظ
روح علم از جسد نمود چو دَم ۰
۰ چون نشست آن محيط فضل از جوش
كربلاى دگر شد از ماتم ۰
۰ خامه معجز آفرين شعيب
شد پى سال فوت او چو علم ۰
۰ گشت هر يك ستوده تاريخى
اين دو مصرع كه آمد از پى هم ۰
۰ «مسجد و منبر از صفا افتاد
صاحِب علم رفت از عالَم» (3) ۰

۳ ـ علاّمه ملاّ محمّد باقر مجلسى ، (4) فرزند ، رديف دوم در مزار او مكتوب است:
حيف از مقتدا و سرور دين
شيخ اسلام و مفخر ايمان
جان پاكش ز عالم فانى
چون به دار القرار گشت روان
روح او را به آسمان بردند
كرد بر منبر سپهر ، مكان

۰ خطبه خواند از براى خيل ملك
شد امام جماعت ايشان ۰
۰ خاك او شد عبير و عنبر خلد
كفن از تار گيسوى حوران ۰
۰ در فردوس شد به رويش باز
شاد گشت از قدوم او رضوان ۰
۰ سدره «طوبى لهم» برايش خواند
جنّت آورد «ادخلوا» به زبان ۰
۰ بر سرش ريختند بهر نثار
حور و غِلمان جواهر الوان ۰
۰ گوييا هاتفى زعالم غيب
داده بودش بشارت از يزدان ۰
۰ زان سبب ختم گشت تفسيرش
آيه «كلّ من عليها فان» ۰
۰ چون شب قدر آن عظيم القدر
شد نهان عشر آخر رمضان ۰
۰ ازهرى گفت سال تاريخش
«باقر علم شد روان به جنان» (5) ۰

۴ ـ آخوند ملاّ محمّد صالح مازندرانى ، پسر احمد بن شمس الدين مازندرانى از اجلّه علما و فقها و ادبا و صاحب مؤلّفات مهمّه از جمله شرح بر اصول و شرح بر روضه «كافى» است . وى ، داماد ملاّ محمّد تقى مجلسى است ـ كه در رديف ۲ ذكر شد ـ يعنى آمنه بيگم كه خود مجتهده كامله بوده و دختر علاّمه مجلسى است ، همسر ملاّ صالح بوده . بر لوح قبر آخوند ، منقور است :
۰ آه و افسوس و فغان و فرياد
افضل و اعلم و امجد شده فوت ۰
۰ يعنى آخوند محمّد صالح
كز همه بود سرآمد شده فوت ۰
۰ او مَلِك بود و عجب نيست اگر
گويمش روح مجرّد شده فوت ۰
۰ جست تاريخ وفاتش زاهد
كه كى آن ذات مؤيّد شده فوت ۰
۰ هاتفى گفت به تاريخ كه «آه!
صالح دين محمّد شده فوت» (6) ۰
فرزندان اين زوج و زوجه ، آقا محمّد هادى ، مترجم قرآن (7) و ملاّ نورالدين محمّد و ملاّ محمّد سعيد اشرف و ملاّ حسنعلى و ملاّ عبدالباقى و ملاّ محمّد حسين و دو دختر(8) و يكى از دختران همسر ملاّ محمّد اكمل اصفهانى شد و ملاّ محمّد باقر ، مشهور به بهبهانى ، فرزند اين زن و شوهر است .

۵ ـ آقا محمّد هادى . مترجم مذكور ، داراى متجاوز از هيجده ترجمه و تأليف مهمّ [است] . حزين در تاريخ خود ، صفحه ۱۳ مى نويسد :
. . . بسيارى از كتاب «تهذيب الأحكام» شيخ طوسى را در مدرس مجتهد الزمان آقا هادى ، خلف مولانا محمّد صالح مازندرانى عليه الرحمه استفاده نمودم . . . (9)
و در صفحه ۸۶ مى نويسد :
و از مقتولين (اشرف و افاغنه) بود ، مولاناى فاضل عارف آقا مهدى خلف مجتهد مبرور آقا هادى مازندرانى عليه الرحمه كه از نيكان و اصدقاى من بود .
بالجمله بر لوحه قبر آقا هادى مكتوب است :
اللّه الباقى
۰ مقتداى جهان و هادى دين
چون از اين كهنه دير ويران رفت ۰
۰ روح پاكش نمود عزم وطن
بى سخن تا به عرش رحمان رفت ۰
۰ طائر قدس زين سراچه تنگ
جانب اين بلند ايوان رفت ۰
۰ وطن اصلى ش به ياد آمد
داد جان را و سوى جانان رفت ۰
۰ قطره را بحر در كنار گرفت
گوهر فضل سوى عُمان (10) رفت ۰
۰ بينوا كرد بزم دانش را
بلبلى بود كز گلستان رفت ۰
۰ چمن اجتهاد كرد خزان
تا ز دهر آن بهار عرفان رفت ۰
۰ محك امتياز كم گرديد
قدردان دلِ فقيران رفت ۰
۰ بهر تاريخ چون به عالم فكر
دل زار نجات نالان رفت ۰

۰ از پى سال رحلتش گفت : «آه

هادى و رهنماى ايمان رفت» (11) ۰

بقيّه مدفونين در بقعه به ترتيب تهجّى به شرح ذيل است :

۶ تا ۱۰ آمنه بيگم مزبوره ، بنا بر قولى ؛ بلكه خواهرانش همسر ملاّ محمدعلى استرآبادى ، همسر ملاّ ميرزا شروانى؛ (12) يعنى ملاّ ميرزا محمّد شروانى ، همسر ميرزا كمال الدين محمّد فسايى ؛ هر چهار تن دختران ملاّ محمدتقى مجلسى اند ؛ بلكه آخوند كمالا ، يعنى ميرزا كمال الدين مزبور نيز در اين بقعه است . (13)
۱۱ ـ ميرزا محمّد باقر بن ميرزا عبداللّه بن ملاّ محمّد باقر كه معروف به مجلسى ثالث بوده است. (14)
۱۲ و ۱۳ ـ ملاّ محمّد تقى بن ملاّ عبداللّه بن ملاّ محمّدتقى (رديف ۲) ؛ بلكه برادرش ملاّ محمّد نصير نيز در اين بقعه دفن است .
۱۴ تا ۱۶ ـ ميرزا محمّد تقى الماسى بن ميرزا محمّد كاظم بن ميرزا ملاّ عزيزاللّه بن ملاّ محمّد تقى (رديف ۲) .
تولّد رديف چهاردهم سال ۱۰۸۹ [و] وفاتش شعبان ۱۱۵۹ . ميرزا محمّد على ، برادر رديف چهاردهم و ملاّ عزيزاللّه ، پسر رديف چهاردهم ، متوفّا در سال ۱۱۶۳ نيز در اين بقعه مدفون اند. (15)
۱۷ ـ ميرزا جعفر بن حاج مير سيد محمّد مرحوم هر دو امام جمعه (16) . مدفن ميرزا جعفر در قبر ملاّ محمّد على استرآبادى (17) است. (18)

۱۸ ـ ملاّ محمّد مهدى بن حاج محمّد ظهير متوفّا در نهم جمادى الثانى سال ۱۱۸۰ .(19)
۱۹ ـ ميرزا حسنعلى بن ميرزا محمّد باقر ، رديف ۱۱. (20)
۲۰ ـ ميرزا حيدرعلى شروانى ، فرزند رديف ۸ يعنى ملاّ ميرزا محمّد شروانى و دختر مجلسى اوّل. (21)
۲۱ ـ ميرزا رضا حسينى ، از علما و سادات . (22)
۲۲ ـ ملاّ زين العابدين بن ملاّ عبداللّه بن ملاّ محمّد تقى ، رديف ۲ . (23)
۲۳ ـ ميرزا محمّد صادق بن علاّمه مجلسى ، رديف ۳. (24)
۲۴ ـ ميرزا محمّد صادق امام جمعه ، آخرين امام جمعه. (25) پسر ميرزا محمّد على ، رديف ۳۱ .
۲۵ ـ مير عبدالباقى اصفهانى متوفّا در سال ۱۲۲۵ و او غير از مير عبدالباقى امام جمعه است . (26)
۲۶ ـ حاج مير سيد محمّد امام جمعه بن مير عبدالباقى متوفّا به سال ۱۲۲۴. (27) راقم گويد : سال ۱۲۴۴ صحيح است و ۱۲۲۴ غلط است. (28)

۲۷ ـ ملاّ عبداللّه بروجردى بن حاج محمّد رحيم ، متوفّاى در ربيع الاول سال ۱۱۹۱. (29)
۲۸ ـ سيد علاءالدين محمّد گلستانه متوفّاى در ۲۷ شوّال سال ۱۱۰۰ . قبرش در اين بقعه يا در مقبره مقابل مسجد مصرى اصفهان است . به قولى در مقابل مقبره صاحب بن عبّاد است . وى خواهرش و يا دختر خواهرش همسر علاّمه مجلسى رديف ۳ مى باشد . (30)
۲۹ ـ مير على نقى ، متوفّاى در سال ۱۲۰۵. (31)
۳۰ ـ ملاّ محمّد على استرآبادى ، داماد مجلسى رديف ۲. (32)
۳۱ ـ ميرزا محمّد على امام جمعه بن ميرزا جعفر ، متوفّاى در نوزدهم ربيع الاول ۱۳۰۰. (33)
۳۲ ـ ملاّ محمّد كاظم بن ملاّ محمّد على متوفّاى در سال ۱۲۷۰. (34)
۳۳ ـ مخلص كاشانى . ميرزا محمّد از شعراى متوفّاى در مراحل ۶۰ سالگى.(35)
همگى از علماى به تفاوت درجات و نوعا داراى مؤلفات و مصنفات و رديف يك از عرفا بوده و رديف ۲ از علما و عرفاست و شرح حال و اسامى كتب آنان در كتب مبسوطه ديده شود .

پی نوشت:

1.راقم گويد : كربلاء با الف ممدوده به جاى كربلا با الف مقصوره صحيح است .
2.شرح احوال ملاّ محمّد تقى در كتاب «الفيض القدسى» مذكور است .
3.مصرع اول و دوم ، هر دو ماده تاريخ وفات ملاّ محمدتقى مجلسى است كه برابر با ۱۰۷۰ مى شود .
4.در بقعه مجلسى ها بر خميدگى سقف ، تصوير علاّمه مجلسى است و نوشته : در سنه ۱۳۴۰ حاج محمّد ابراهيم تاجر ، ولد مرحوم حاج ملاّ على اكبر انصارى عراقى كه براى تجارت اصفهان آمده ، اين عكس را قلمى تقديم كرده . راقم اين سطور شنيده ام كه تصوير اصلى را برده اند و موجود ، كپيه آن است . واللّه العالم (مؤلف) .
5.به حساب ابجد برابر با ۱۱۱۰ مى شود .
6.عبارت : «آه ، صالح دين محمّد شده فوت» ماده تاريخ است كه برابر با ۱۰۸۶ مى شود .
7.ترجمه قرآن كه در هند با نام موائد الرحمان به چاپ رسيده ، از آقا هادى مازندرانى ، يكى از عالمان سده سيزدهم است و غير از آقاهادى فرزند ملاّ صالح مازندرانى است .
8.تذكرة القبور ، ص ۲۷ و ۳۸۵ .
9.تاريخ و سفرنامه حزين ، در مقدمه ديوان وى با تصحيح بيژن ترقّى به چاپ رسيده است .
10.عُمان : بر وزن غلام است و ميم آن مشدد نيست .
11-  1120هجرى قمرى .
12.شيروانى غلط است (روضات الجنّات) .
13.تذكرة القبور ، ص ۷ و ۲۷ .
14.همان ، ص ۱۸۲ .
15.همان ، ص ۲۱۸ ـ ۲۱۹ .
16.در تذكرة القبور ، چاپ دوم ، به اشتباه ميرزا جعفر را امام جمعه نوشته و فقط پدرش امام جمعه بوده نه او . (مؤلف) .
17.در رديف سى ام خواهد آمد .
18.همان ، ص ۲۳۲ .
19.همان ، ص ۲۳۴ .
20.همان ، ص ۲۷۶ .
21.همان ، ص ۳۰۹ .
22.همان ، ص ۳۲۶ .
23.همان ، ص ۳۴۸ .
24.همان ، ص ۳۷۹ .
25.همان ، ص ۳۸۲ .
26.همان ، ص ۴۰۴ .
27.تذكرة القبور ، ص ۴۰۵ .
28.ر . ك : تذكرة القبور ، چاپ اوّل .
29.تذكرة القبور ، ص ۴۲۳ .
30.همان ، ص ۴۲۹ .
31.همان ، ص ۴۴۲ .
32.همان ، ص ۳۶۹ .
33.همان ، ص ۴۴۷ .
34.همان ، ص ۴۶۶ .
35.همان ، ص ۴۹۶ .

منابع:

ميراث حديث شيعه دفتر 4 تاريخ انتشار : 1378 صفحه 48 تا 55